Het gaat niet alleen om wie je bent, maar vooral ook om wie je kent. Ziedaar de kern van sociaal kapitaal. Het betekent dat je voor kennis, tijd, sociale connecties of geld kunt aankloppen bij mensen in jouw sociale netwerk. En vice versa: dat anderen dat ook bij jou kunnen doen. Het is ook een belangrijk middel om uit een armoedesituatie te stappen. Sociaal kapitaal verhoogt je levenskwaliteit en maakt je kans op succes groter.
Vaak weten mensen die het betreft, de schijn goed op te houden. Maar in onze omgeving bestaat armoede. En hoe. Van de Almeerse huishoudens leeft ongeveer vijftien procent in armoede. Eén op de zeven kinderen en jongeren zitten in een armoedesituatie. De verwachting is dat dit aantal nog fors zal toenemen door de coronacrisis. Leven in armoede heeft een enorme impact. Mensen lijden aan stress en hebben vaker depressies en chronische aandoeningen. Ze zijn over het algemeen minder tevreden over hun leven en hebben een kortere levensverwachting. Ze zijn vaker eenzaam en sociaal geïsoleerd. Kinderen uit arme gezinnen presteren daarbij minder goed op school en schamen zich voor hun thuissituatie. Volgens Alliantie Kinderarmoede Nederland geeft deze groep kinderen aan vooral te lijden onder de sociale uitsluiting, die vaak een gevolg is van armoede.
Als je weinig geld hebt, kost alles extra veel tijd…
Het werkt net als ‘gewoon’ kapitaal
Armoede leidt ook tot een toename van uitkeringen en criminaliteit. Voor arme mensen is het lastig om eigenmachtig hun maatschappelijke positie te veranderen door bijvoorbeeld het wijzigen van inkomen, opleiding, beroep of functie. Als samenleving hebben we daarom een gedeelde verantwoordelijkheid om te zorgen dat mensen in een armoedesituatie in hun kracht komen te staan. Dat kan onder meer door te investeren in sociaal kapitaal; het vergroten van steun van (of aan) familie, vrienden, buren en het aanhaken bij andere netwerken. Zoals bij buurtrestaurants, ruilsystemen, buurtmoestuinen, kerkgenootschappen, vrijwilligersorganisaties en bij mensen in een andere sociaaleconomische situatie. Sociaal kapitaal heb je nodig om kansen te krijgen, doelen te realiseren en dromen te verwezenlijken.
Opgroeien in een betere buurt, omringd zijn door rolmodellen en mensen die jou helpen als dat nodig is, helpt je groeien. Het werkt vaak net als met ‘gewoon’ kapitaal. Als je het hebt, wordt het makkelijk meer. Bezit je weinig of niets, dan blijft dat meestal zo. Mensen hebben bovendien de neiging zich aan te sluiten bij mensen die zijn zoals zijzelf. Daardoor houdt de ongelijkheid in sociaal kapitaal stand.
Het is goed om stil te staan bij het belang van een sociaal netwerk
Salma (19)
‘Ik doe dit jaar examen voor pedagogisch medewerker bij het ROC in Flevoland, niveau 3. Via de brievenbus heb ik een coach gekregen. Die coach heeft mij geholpen om mijn verdriet achter me te laten, om te kijken waar mijn passie ligt, met mijn Nederlands, de motivatie voor mijn studie en het plannen van huiswerk. Ik weet nu dat ik straks met kinderen met gedragsproblemen wil werken en heb meer zelfvertrouwen. Op eigen initiatief ben ik voor de leerlingen op mijn oude middelbare school een animeclub gestart. Elke woensdag komen we bij elkaar.’
Jason (16)
‘Ik woon pas een jaar in Almere, zit op school en heb een bijbaan als surfleraar. Mijn droom is om olympisch kampioen ‘foilen’ te worden. In 2028 wil ik naar de Spelen. In de winter surf ik zes uur in de week, bij mooi weer zelfs negen. De brievenbus heeft mij geholpen om het bedrag voor een olympische jeugdset bij elkaar te krijgen. Zonder dit materiaal had ik een grote achterstand ten opzichte van de groep opgelopen en was het veel moeilijker geweest om mijn doel te behalen.’
Onze benadering is er eentje vanuit positiviteit, zonder oordeel
Hoop en houvast
‘Voor jongeren is een sociaal netwerk misschien wel minstens zo belangrijk als wat er op hun bankrekening staat. Het geeft hoop en houvast,’ vertelt Sasja van der Knoop, beleidsadviseur bij de gemeente Almere. ‘Jongeren zijn bezig hun toekomst vorm te geven. Het hebben van een netwerk kan het verschil maken bij studiekeuzes, het vinden van stages en uiteindelijk een baan. Daarom heeft de gemeente het initiatief genomen om het belang van sociaal kapitaal onder de aandacht te brengen. We hebben lesmateriaal ontwikkeld, waarmee we jongeren op voortgezet en middelbaar onderwijs bewust willen maken van de kracht van een netwerk. Door de lessen gaan jongeren nadenken over hoe hun eigen netwerk eruitziet en hoe ze daaraan kunnen werken. We leren hen dat ze in beweging moeten komen en niet bang moeten zijn om te laten zien wat ze voor anderen kunnen betekenen. Het vergroten van je sociale kapitaal maakt kredietwaardig. Net als het bewust zijn van wat je sociale netwerk en omgeving voor je kunnen betekenen, en andersom. Dat kan op langere termijn economisch kapitaal opleveren. Want het is simpel: als je iets voor iemand doet, dan krijg je daar soms zomaar iets voor terug. Weten mensen waar je goed in bent, dan weten ze je te vinden.’
In 2019 hebben we bijna 500 kinderen een stapje vooruit-geholpen met hun droom
Het helpt om dromen uit te laten komen
Het lesmateriaal is onderdeel van het programma 18 En Dan. Doel is om jongeren in Almere voor te bereiden op hun achttiende levensjaar en financiële zelfstandigheid. Dat omvat ook het werken aan je sociale netwerk. Sasja: ‘We hebben net de eerste try-outs afgerond. De reacties waren positief. De leerlingen gaven aan, dat ze aan het denken zijn gezet over wat voor type vriend ze zijn, wat ze belangrijk vinden aan een sociaal netwerk en wat ze willen brengen of halen. Begin volgend jaar zijn de onderlinge relaties in de klassen wat meer gevormd. Dat is het moment om het lesmateriaal breed aan te bieden.’ Sociaal kapitaal helpt om dromen uit te laten komen. Soms is er wat meer hulp nodig om dat voor elkaar te krijgen. In dat geval kunnen jongeren een beroep doen op Als ik later groot ben.
Cruciaal voor hun toekomst
‘Jongeren vanaf een jaar of twaalf, die op de middelbare school zitten, beginnen steeds meer na te denken over hun toekomst. Ze komen op een leeftijd dat ze keuzes moeten maken. Het is een cruciale periode voor hun toekomst,’ vertelt Annemette Hellinga. ‘Daarom is het belangrijk om juist jongeren in hun kracht te zetten.’ Annemette is coördinator Brievenbus ‘Als ik later groot ben in Almere’. Via de brievenbus kunnen kinderen tot achttien jaar, laagdrempelig, een vraag of wens doorgeven. Samen met één of meerdere van de tientallen partners in de stad, onderzoeken de coördinatoren van de brievenbus hoe ze de vragensteller een stapje dichterbij zijn of haar toekomstdroom kunnen brengen. Zo helpen zij kinderen om meer zelfvertrouwen te krijgen, met het regelen van coaching en huiswerkbegeleiding, te gaan sporten, muziekles te volgen, met een fiets of een laptop. Maar ze helpen ook om bijvoorbeeld een dagje op een advocatenkantoor of als automonteur mee te lopen. Annemette: ‘Sommige kinderen en jongeren die bij ons aankloppen, zijn in een eerder stadium teleurgesteld. Wij bieden ze een succeservaring door over alle aspecten mee te denken; dus niet alleen over sportcontributie, maar ook over sportkleding en vervoer.’
Arnica (40)
‘Ik ben moeder van vijf en afgestudeerd als cultureel antropoloog. Sinds 2012 werk ik als vrijwilliger. Onder meer bij Humanitas, Stichting Vluchtelingenwerk en het wijkteam in Muziekwijk. Ik heb er geen baan door gekregen. Het ingewikkelde van het hebben van weinig geld is, dat het heel veel tijd kost: zo moeten we overal naartoe fietsen, en moet ik op creatieve wijze kleding en eten regelen en een vangnet creëren. Maar ik wil heel graag werken. Wat ik nodig zou hebben is, dat iemand mij een kans geeft om me te bewijzen.’
Anderen willen onze methode overnemen
Enthousiast vervolgt Annemette: ‘Wat wij doen is uniek. In tegenstelling tot andere hulporganisaties staat bij ons het kind centraal. De droom of vraag van een kind vormt altijd het startpunt. We gaan naast de vragensteller staan en denken mee. Onze benadering is er eentje vanuit positiviteit. Zonder oordeel. Dat maakt enorm veel verschil. Ook andere gemeentes zien dit en willen onze methode overnemen. De gemeente Zwijndrecht is zelfs al begonnen met een eigen brievenbus.’ Als initiatiefnemer wil de gemeente met de brievenbus kansengelijkheid creëren voor alle Almeerse kinderen. Annemette: ‘Investeren in sociaal kapitaal speelt daarbij een rol. Kinderen die meedoen vergroten in veel gevallen hun netwerk, doordat ze anderen ontmoeten bij sport- of andere clubs. Een leuk voorbeeld: onlangs kregen we een droom van een meisje dat graag een hondje wilde, maar bij wie de thuissituatie dat niet toeliet. We koppelden haar aan een mevrouw uit de buurt, die haar hondje niet meer zelf kon uitlaten. Wij zetten ons netwerk in, waardoor kinderen en jongeren kleine stapjes kunnen zetten in hun ontwikkeling.’
Leven in armoede heeft een enorme impact
Dare to dream in 036
Het project ‘Als ik later groot ben’ loopt nu drie jaar. Annemette: ‘In 2019 hebben we bijna 500 kinderen een stapje vooruitgeholpen met hun droom. Dit jaar verwachten we eenzelfde aantal op weg te helpen. Ongeveer een kwart van de dromen komen van jongeren die ouder zijn dan twaalf jaar. Het is de bedoeling om volgend jaar met nóg meer jongerendromen mee te denken.’ Om meer jongeren te bereiken lanceert het project in januari 2021 het label Dare to dream in 036; met een eigen website, meer communicatie via social media en korte filmpjes. Uiteraard met dezelfde positieve werkwijze. Annemette: ‘We maken video’s over jongeren die meededen, die we dan delen via sociale netwerken. We hopen dat Dare to dream in 036 zich zodoende als een olievlek onder jongeren zal verspreiden.’
Alen
Alen’s droom is om advocaat te worden. De brievenbus koppelde haar aan advocaat Anjana Bissumbhar van Roelofs & Drubbel Advocaten: ‘Samen met haar ouders was Alen bij een strafrechtzitting bij de rechtbank in Almere. Vooraf had ik een gesprek met haar over de advocatuur. Zij stelde mij vragen over mijn beroep. Ik stond die dag een cliënt bij, die een reisverbod opgelegd had gekregen. Deze zitting heb ik gewonnen. De cliënt was heel blij en dankbaar. Ik vertelde Alen dat ik in de sociale advocatuur werk. Ik sta mensen bij uit diverse culturen en lagen van de bevolking. Je moet betrokken en toegewijd zijn als advocaat. Het geeft mij veel voldoening als mijn cliënten dankbaar zijn voor wat ik voor hen doe. Alen heeft dus kennis gemaakt met het sociale aspect en juist dié ervaring wilde ik haar ook graag meegeven. Kiest zij voor de advocatuur, dan is dat een bewuste keuze. Alen was erg enthousiast.’
Een stapje dichter bij de droom…
‘Daarom hebben we meer partners nodig die helpen bij het faciliteren van de vragen van jongeren,’ gaat ze verder. ‘Via de Almeerse Alliantie Kinderarmoede vormen we een netwerk met partners in de stad, die openstaan om Almeerse kinderen en jongeren vooruit te helpen. Gelukkig wordt dat netwerk steeds groter. Met deze partners organiseren we ook beroepencolleges in de bibliotheek, onlangs heeft Ali B zich daar als rolmodel bij aangesloten. We zouden graag méér rolmodellen willen. We zoeken hulp van ondernemers die willen vertellen over hun beroep, en plekken waar jongeren een dagje mee kunnen lopen. Zodat we samen investeren in onze jongeren, om hen kansen te bieden en om een stapje dichter bij hun dromen te komen.’
Sociaal kapitaal helpt om dromen uit te laten komen
Wil
‘Mijn zoontje is negen jaar en zit in groep 5. Hij heeft een laptop gekregen via de brievenbus. Hiermee kan hij zijn werkstukken maken. En hij is aangemeld bij de theaterschool omdat hij later acteur wil worden. De medewerkers begrijpen de dromen van de kinderen echt. Ze maken de kinderen gelukkig en daarmee de ouders ook.’
Thea Lankman
‘Wij geven op het ROC Flevoland veel aandacht aan persoonlijke ontwikkeling,’ vertelt docente Thea. ‘De workshop over sociaal kapitaal was in dat opzicht een mooie verlenging. Door de verschillende werkvormen – een interview, een quiz en een filmpje – sprak het de studenten erg aan. Onze studentendoelgroep kan kwetsbaar zijn. Het is goed om stil te staan bij het belang van een sociaal netwerk.’
