Fotograaf en schrijver Bart Buijs fietst door Almere en legt vast wat hem boeit.

Voor deze ene keer een iets andere Dag Almere. Een eerbetoon aan de drie meest uitzonderlijke wijkjes van Nederland. Hier in Almere. Er is geen stad in Nederland waar experimenteel bouwen zó deel uitmaakt van het straatbeeld als in Almere. 

Drie hele woonwijken functioneerden als BouwRAI buitenexpositieterrein en tonen tot op de dag van vandaag hun unieke karakter. Visitekaartjes van vernieuwend bouwen en van onze stad. Nóg opmerkelijker echter zijn de drie echte experimentwijkjes De Fantasie, De Realiteit en De Eenvoud.

Ten tijde van ontwerp en realisatie waren De Fantasie, De Realiteit en De Eenvoud baanbrekend, om niet te zeggen: wereldschokkend. Almere gaf – en geeft nog steeds – lucht aan wie anders wil bouwen en wonen.

De Fantasie

In 1982, voor Almeerse begrippen ondenkbaar lang geleden, kon je inschrijven voor de prijsvraag ’Ongewoon Wonen’. Het ongewone bestond daarin dat de winnaars een huis mochten bouwen waarbij geen rekening werd gehouden met bouwvoorschriften. Het moest constructie- en brandveilig zijn. En er mocht niet gefundeerd worden, want de bedenksels mochten er maar vijf jaar staan. De tien prijswinnaars ontwierpen echter geen van karton en ijzerdraad in elkaar geknutselde bouwvallen, maar slim ontworpen en zeer doordachte, volwaardige woningen. Nou ja, sommige zijn krap bemeten, maar alle woonfuncties zitten er wel in.

Inmiddels is dit wijkje een romantisch pareltje in de stad, en scharrelen er nog steeds talloze architectuurliefhebbers uit binnen- en buitenland doorheen. Schrijfster Renate Dorrestein woonde er een tijdje om het boek Weerwater te schrijven. Veel dichter bij dat water kun je ook nauwelijks wonen. De Fantasie is één van de meest bijzondere woonwijken van de stad, en in elk geval de leukste. Het tijdelijke is er natuurlijk allang vanaf en er zijn enkele nieuwe ‘versies’ gebouwd. Mijn favoriet is zo’n nieuwe: het woonhuis met gastenverblijf van Santman van Staaden architecten. Oogverblindend mooie architectuur in een uitbundig groene woonomgeving.

Met sommige oplossingen waren de bouwers hun tijd vér vooruit

De Realiteit

De verf van De Fantasie was nog nauwelijks opgedroogd of de aandrang deed zich voelen voor nóg zo’n leuk experiment. Het enthousiasme werd zichtbaar in het aantal inzendingen en prijswinnaars. Zeventien creatievelingen mochten nu een stuk grond naar eigen zin en inzicht bebouwen. Opnieuw op een superieure locatie. Duurzaamheid en verbinding met de omgeving bleken deze keer tot nóg meer inspiratie te leiden. Er werden oplossingen bedacht en in praktijk gebracht, die hun tijd ver vooruit waren en die nog steeds worden toegepast. Het zijn ook moedige ontwerpen, waarbij het woongenot niet altijd op de voorgrond lijkt te staan. 

Veel meer dan De Fantasie toont zich De Realiteit aan de voorbijganger. Een bewust laag gehouden beukenhaag omzoomt als een groene stadswal het wijkje, maar je kunt er aan alle kanten in om je te verbazen over de uitzonderlijkheid ervan. Piepschuim als fundament, zeecontainers als hoofdconstructie, of een romneyloods als uitgangspunt. Bijna dertig jaar later is in sommige ontwerpen iets van verval zichtbaar, Mijn favoriet: de zeiltoren van Thijs Gerretsen. Helemaal demontabel, feitelijk een tijdelijk te gebruiken wooneenheid, en hier inmiddels in gebruik als B&B. Verbazingwekkend dat dit concept niet overal door vakantieparken is opgepikt

Een opvallend verschil zit in de geslotenheid

De Eenvoud

Twee successen op rij, dus we doen er gewoon nog eentje: zo dachten we in 2006, en zo werd de prijsvraag De Eenvoud uitgeschreven. Leidende thema’s ditmaal: eenvoudig, relatief goedkoop, vrijstaand en energieneutraal. Mooie plek weer, in de bosrand van Noorderplassen West met het Markermeer aan het einde van de straat. Maar de crisis zat een beetje in de weg. Pas in 2009 kreeg het project gestalte, en in 2010 begonnen de eerste prijswinnaars te bouwen. Inmiddels staan er zeven bijzondere huizen en zijn drie kavels in de gewone verkoop gegaan. Da’s wel een buitenkans. Want het verschil is enorm, met wat er aan de overkant van de ontsluitingsweg werd gebouwd werd. Zeker, daar ook mooie kavels en mooie huizen, maar geen enkele zo uniek. In De Eenvoud geen boerderettes en andere witte schimmel.

Opvallend verschil met de eerdere experimentwijken is de geslotenheid. Spiegelende gevels en kleine ramen. De woningen die zich al openen, doen dat van de straat af gericht. Je bent er als bezoeker echt te gast, dus voel je je veel minder een voyeur dan in de andere twee wijken. Geniet daar dan ook van en verbaas je over de wanden van strobalen, de metalen bijenkorf en het rubberen huis. Mijn favoriet is RSVP, ontworpen door Bart Guldenmond, met haar gevel van gebrande lariks.
De 18e eeuwse Japanse Shou-sugi-ban bouwtraditie bekleedt de energiezuinigste woning van Nederland. Prachtig. Ja, die verkoolde planken geven verschrikkelijk af. Behalve bij de deurbel, daar zit een stukje donker geolied hout. Aan alles
is gedacht.