Het startmoment bij het Surfstrandje. De sprong in het onstuimige water van het Gooimeer. Het afzien over de lange Gooimeerdijk. Het gevloek, tien kilometer voor de finish, van zijn trainer Han… Zijn armen juichend omhoog, vlak voor het bankje voor zijn flat op de Dijkmeent. De eindstreep bij de oude sporthal. De eerste stappen naar het bakkertje na Zijn Grote Onthulling.
En jaren later zijn ontboezemingen aan de nummer 2, op het terras bij Grand Café De Havenkom. Is er iémand die Almere Haven ademt, dan is het wel oud-Europees kampioen en sportfanaat Gregor Stam. In een openhartig interview deelde de triatleet alles wat LA’s Linda Graanoogst van hem wilde weten. En het werd heel persoonlijk.

Gregor Stam is een (hard)lopende Almeerse legende: in 1981 won hij op negentienjarige leeftijd het eerste Nederlandse Kampioenschap Triatlon, toen nog in Den Haag. In 1985, inmiddels drievoudig Nederlands kampioen, werd hij Europees Kampioen. Overal ter wereld verscheen hij jarenlang aan de start en haalde altijd de eindstreep. Driemaal deed hij mee aan de zwaarste wedstrijd ter wereld: de Ironman in Hawaii. Hoewel zijn topsportcarrière voorbij is, deelt hij nog elke dag zijn kennis en ervaring ‘om anderen te helpen’. Ook mentaal, want ‘daar begint en eindigt het toch altijd mee’. Zijn droom? ‘Ik zou graag willen zien dat méér ouders en kinderen dagelijks samen sporten. Of dat nu hardlopen is, fietsen, of zwemmen, dat maakt niet uit. Bewegen geeft lichaam en geest zoveel. Het vormt je als mens en je leert ervan. Gezondheid moet voor iedereen een invulling van de dag zijn en bij het leven horen, net als ademen.’ 

Ik zou hen het liefst allemaal redden

Sinds een tijdje ontfermt hij zich over een groep jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt. ‘Ik probeer hen te inspireren door te sporten, te rennen. Telkens daag ik hen uit om in beweging te komen, zich aan afspraken te houden. Ik hoop hen bij te brengen dat zij er écht toe doen.’ Helaas lukt dat niet altijd. ‘Ik zou hen het liefst allemaal redden. Maar in de praktijk is de score tot nu toe nog geen 100 procent, helaas.’ Zelfvertrouwen en waardering zijn essentieel in dit proces, vindt hij. ‘Zeker als zij mee willen doen in onze maatschappij.’ Gregor weet hen vaak te raken, hoe moeilijk dat soms ook is. ‘Het liefst zou ik hen streng toe willen spreken. Op hun donder geven als ze zich met een rotsmoesje afmelden voor een training. Maar ja… dan weet ik zeker dat ik hen kwijtraak. En we zijn juist zo lekker op weg. Wél zie ik vooruitgang: in hun energie en aanwezigheid, verantwoordelijkheid durven nemen, zelfontplooiing…’

Je gezondheid is niet te koop, dus moet je goed voor jezelf zorgen

Vaak uitgekotst door onze maatschappij…

Met zijn speciale trainingsmethode wist hij al veel jongvolwassenen uit hun sociale isolement te halen. ‘Een paar zijn helemaal uit hun uitkeringssituatie geklommen.’ Een jongeman met een Wajong, een ander met een jarenlange depressie, eentje met ADHD. ‘Ze zijn vaak uitgekotst door onze maatschappij, met een uitkering weggestopt. Zo van: om hen hoeven we ons niet meer te bekommeren.’ Gregor kan zich er kwaad over maken. ‘Het zijn allemaal ménsen, ieder met een eigen verhaal!’ roept hij gepassioneerd uit. Hij is er trots op dat het hem wél gelukt is om veel van hen weer mee te laten doen en een baan te laten vinden. ‘Zij zijn kwetsbare kinderen, jongvolwassenen, die al vaak teleurgesteld zijn geraakt in het leven. Wat kunnen wij als samenleving, ouders, familie en vrienden, hen meegeven, zodat ze sterker worden? Als zij het beschadigde vertrouwen terugwinnen, leven ze op.’

Ik wilde die vieze man uit mij rennen

Gregors blik is zacht en zijn stem krachtig, als hij zegt: ‘Ik zou willen dat ouders hun kinderen goede dingen doorgeven.’ In het licht van zijn eigen adolescentie klinken die woorden wrang: van zijn zestiende tot zijn twintigste werd hij stelselmatig misbruikt door de vriend van zijn vader. ‘Als het weer gebeurd was, trok ik mijn gympen aan en weg was ik. Ik moest het kwijt, rende uren achtereen, van Laren naar Amersfoort en weer terug. Vijftig, zestig kilometer. Puur afreageren. Ik wilde die vieze man uit me rennen.’ Hij valt stil. ‘Het klinkt misschien vreemd, maar door te gaan hardlopen, vond ik mijn kracht terug. Die man kon dan misschien mijn lichaam binnendringen, maar mijn ziel pakte hij me niet af,’ zegt hij strijdbaar. ‘Ja, het was een emotionele vlucht. Ik overleefde door mijn lichaam van mijn geest te scheiden, als ik pijn leed. Ik schakelde gewoon uit. Dat weet ik inmiddels. En ik heb er jarenlang therapie voor gehad. Ik heb er nu – een soort van – vrede mee.’ 

De krakende traptreden, die constante dreiging

Hoe langer het gesprek met Gregor duurt, des te scherper staat het op het netvlies: zijn leven is danig verankerd met het oudste stadsdeel van Almere. ‘Sterker nog,’ zegt hij, ‘ik ben gaan leven toen ik in Haven mijn eerste, eigen flatje betrad.’ De aanleiding daarvoor? Die lag op het sportieve vlak. Een sponsor scoutte hem tijdens de Ironman op Hawaii en stapte op de triatleet af. Of hij een merk wilde vertegenwoordigen. En voor hoeveel dan. ‘Ik rekende uit wat ik nodig had voor mijn boodschappen, de huur van een flatje. En dat bedrag vroeg ik.’ De sleutel van zijn nieuwe woning bleek de sleutel tot zijn vrijheidsgevoel. ‘Het sponsorcontract was snel rond. Ik kon eindelijk krijgen waar ik zo naar verlangd had: een eigen plek.’ Zo snel mogelijk verliet hij het huis van zijn vader en diens vriend, de man die hem jarenlang terroriseerde. ‘Veel meer dan een matras op de grond had ik niet. En weet je, het deerde me niet, want er gleed een enorme last van mijn schouders… Ik hoefde niet langer die constante fysieke terreur, die constante dreiging te doorstaan. De krakende traptreden middenin de nacht, en of ik weer belaagd zou worden.’ De lichamelijke pijnen ebden langzaam weg. ‘Die psychische gevolgen van al die verkrachtingen heb ik pas jaren later, na intensieve therapie, los kunnen laten.’

Deze wedstrijd móet ik winnen!

Terug naar die memorabele dag in Haven. Hoe zag die vijftiende augustus van 1985 eruit? ‘Om vier uur ’s ochtends stond ik op, om een kwartiertje in te lopen op de dijk. Die nacht had ik nauwelijks geslapen. Trouwens, ik denk dat de meeste triatleten dat niet kunnen, vanwege alle adrenaline in hun lijf. Het zag er onbestendig uit op de dijk, maar dat deerde me niet.’ In een eerder interview had Gregor al gezegd: ‘Van mij mag het hozen.’ En dat deed het ook. ‘Om zes uur was ik bij het Surfstrand, als het al niet eerder was.’ Een uur later zou het startschot klinken. ‘Ik wist: dit is mijn moment, nú moet ik mezelf waarmaken.’ Ze doken het water in en werden teruggefloten. ‘Plotseling onweer, het was te gevaarlijk.’ Daar zaten ze dan, drijfnat aan de kant, te wachten. ‘Het waaide, we hadden het koud. En om me heen allemaal mopperende triatleten… Ik focuste me op één ding: deze wedstrijd wíl ík wínnen!’ Op die ochtend leerde Gregor een levensles: om zich te allen tijde aan te passen aan een nieuwe situatie.

Zo’n blik van ontreddering

Drie kwartier na het oorspronkelijke startschot renden hij en de andere triatleten het onstuimige Gooimeer in. ‘Alles was afzien, die dag. Maar ik wist: ik ga winnen. Ik kon fysiek en geestelijk veel meer pijn verdragen dan al die anderen, vanwege dat misbruik. Ik kon lichaam en geest loskoppelen. Dat is de andere kant van mijn medaille.’ Hij kwam als tweede of derde uit het water. ‘Axel [Koenders] was voor ons het water uit en fietste voor mij en Rob Barel.’ Zijn twee rivalen onderschatten hem. Na 150 kilometer fietsen was Gregor nog steeds niet moe. ‘Aan mijn fietsstang had ik een hele rits vijgen geplakt. Gewoon, met tape. Die at ik op en dan had ik weer energie.’ Axel stapte uit de wedstrijd, hij was gevallen. En dus werd het een strijd tussen Rob en Gregor. ‘Maar lopen was mijn sterkste onderdeel.’ Zeventien kilometer lang rende Rob achter Gregor aan, over de dijk naar de Eemhof. ‘En ik keek niet om. Die neiging heb je wel, maar dat doe je niet. Omkijken is een teken van zwakte, omdat je wilt controleren waar je rivaal is.’ Toen kwam het keerpunt, bij de Eemhof. ‘Ik liep voorop. Ik wist dat ik Rob zou zien, want ik was al bij dat punt gedraaid. Ik zie hem nog zó naar me kijken, met een blik van ontreddering. Zo’n blik die zei: ‘Wat wil je nu nog?’ Zijn schouders laag, zijn handpalmen omhoog.’

Hij schold me he-le-maal verrot

Hij schaart het allemaal onder één noemer: ‘Psychologische oorlogsvoering. Hij wilde me raken, zodat ik mijn focus zou verliezen. Niks meer en niks minder.’ Het laatste stuk over de dijk was zwaar. ‘Gelukkig fietste mijn oude zwemtrainer Han daar. Op tien kilometer voor de finish schold hij me he-le-maal verrot: ‘Jij wilde dit toch zo graag?! Waarom loop je dan als een…’ In niet mis te verstane woorden. Maar die kwamen dus wél stevig binnen. Dankzij zijn tirade haalde ik de eindstreep.’ 

Ik overwon mezelf, ik bestónd

Vlak bij zijn flat op de Dijkmeent, bij het bankje waar hij regelmatig ging zitten als hij zich rot voelde, zag hij ineens fotograaf Bob Friedländer staan. ‘Mijn handen gingen automatisch omhoog. En Bob legde dat moment vast. Achteraf gezien zó gek. Alsof hij wist dat die plek voor mij zo speciaal was.’ Voor de sporthal in Haven finishte Gregor, na 8 uur, 56 minuten en 55 seconden. Hij werd Nederlands en Europees Kampioen op de lange afstand, in Almere. Bij de prijsuitreiking op het podium voelde hij zich weer mens. Hij had zichzelf bewezen dat hij daadwerkelijk iets kón. ‘Ik sportte en overwon mezelf. Ik bestond.’ Sport heeft hem veel gebracht. ‘Ik voel me bevoorrecht. Alle goede dingen kreeg ik dankzij de sport. Afzien of pijn lijden is één ding, maar ik wist het in mijn voordeel te gebruiken.’ 

Al bijna vijf keer de wereld rondgerend…

Wat zijn, naast het bankje en het Surfstrand, Gregors favoriete plekken? ‘Die dijk, die is elke dag anders. Laatst hebben mijn dochter Ronja en ik uitgerekend hoeveel kilometer ik in mijn benen heb zitten. Ik ben dus al bijna vijf keer de wereld rondgerend! En de helft daarvan liep ik over de dijk. Na al die jaren ben ik er nog steeds verliefd op.’ En verder? ‘Een plek met mooie herinneringen is de Havenkom. En dit terras.’ Zijn rivaal Rob Barel vond het niet leuk om in Gregors schaduw te staan op die vijftiende augustus van 1985. ‘Dat heb ik lang zo gevoeld.’ Hij neemt een slok van zijn latte macchiato. ‘Jaren later zat ik met hem op ditzelfde terras, bij Grand Café de Havenkom. We praatten onder meer over die wedstrijd. Ik heb hem in een openhartig gesprek verteld wat die eerste prijs voor mij betekende. Dat ik een waardevol mens was, en bén. Toen ik dat vertelde, zag ik een loden last van Rob’s schouders glijden. De frustratie over zijn verlies van destijds maakte plaats voor begrip.’

Op mijn dijk valt elke dag het licht weer anders

In 2009 deed Gregor Zijn Grote Onthulling. ‘In een interview in een dagblad. Ik weet nog dat ik eerst niet naar buiten durfde, vanwege schaamte, die alles verterende schaamte. Maar ik moest doorzetten.’ Zijn gang naar het bakkertje in Haven – een paar meter wandelen vanaf zijn huidige flat – duurde wel tweeëneenhalf uur. ‘Iedereen sprak me aan. ‘Respect, Gregor, dat je het eruit gegooid hebt!’ Dat het op anderen ook zo’n indruk kon maken, had ik niet verwacht.’ Het was wederom een persoonlijke overwinning. Hij wrijft over zijn gebruinde, gespierde benen. ‘Wist je dat ik al bijna zeshonderd dagen achtereen hardloop, over de dijk? Elke dag valt het licht weer anders, op mijn dijk. En als ik moe ben, neem ik de zwaarste route, tegen de wind in.’ Jong en vitaal blijven, dat is waar de Havenaar naar streeft. ‘Je gezondheid is niet te koop, dus moet je goed voor jezelf zorgen.’