Ergens, werkelijk helemaal aan de andere kant van de wereld, aan de Chinese zuidkust ligt Shenzhen. Veel minder bekend dan Hongkong, Shanghai of Peking. Voor de meesten een onbekende stad. Gemiste kans! Want de overeenkomsten met Almere zijn opvallend: een groeistad ontstaan uit vrijwel niets, buurgemeente van een metropool, een bevolking grotendeels afkomstig uit andere streken en overal groen en oppervlaktewater. Ze kennen er zelf greenbelts: onze groene tongen. Het is net Almere, maar dan met 70 keer meer inwoners.

Shenzhen is sinds 2013 een zusterstad van Almere. Wat dat vermag lees je een beetje in dit en de komende verhalen, maar zal vooral de toekomst moeten uitwijzen. Alvast durven we van Lifestyle Almere uit te beweren dat de verkennende alliantie een goed idee is, want wie zich een beetje verdiept in de materie, ontdekt dat de twee steden elkaar veel te bieden hebben. De gemeente benoemt heel concreet economie, onderwijs en stedenbouw als onderwerpen en heeft daar al actie op ondernomen. Da’s mooi en waarschijnlijk nuttig, maar de overheid maakt de stad niet, dat doen de inwoners. Maak dus kennis met onze zusterstad en verken je kansen. 

In het kort

In werkelijkheid lijkt Shenzhen helemaal en in de verste verten niet op Almere. Het hoogste gebouw is er 442 meter, het Kingkey 100. Komen wij aan met onze Carlton Tower (het WTC) van 120 meter. Van oost naar west meet de agglomeratie zo’n 60 kilometer, de hoofdontsluitingswegen zijn soms acht rijbanen breed, de stad heeft meerdere havens en vliegvelden, een metro en er wonen tegen de 14 miljoen inwoners, de meeste in gigahoge woontorens. Een groot deel daarvan zijn echter geen vaste bewoners, maar migranten. Arbeiders die door de week in bedrijfs-slaapverblijven overnachten en in het weekeinde naar huis reizen. Vrij gebruikelijk in China en Shenzhen is de grootste migrantenstand van het land. En het is ook de rijkste stad. Er zijn tal van megalomane shopping malls, waar de indrukwekkendste modenamen hun eigen winkels hebben. Je ziet er de een na de andere Ferrari, Aston Martin en Porsche in de file staan. Shenzhen is helemaal Chinees, maar toch ook doordesemd met westerse invloeden. Dat is ook de bedoeling, de stad wil een mix vormen tussen traditionele Chinese cultuur en internationale stijl. Maar eigenlijk is Shenzhen, net als Almere, een nieuwe stad die haar eigen identiteit nog aan het ontwikkelen is. 

Shenzhen: prototype van de geplande stad 

Van diepe geulen naar hoge torens

Shenzhen betekent zoiets als ‘diepe geulen’ en het was van oudsher een drassig gebied van rijstvelden aan de monding van de Parelrivier. Een van nature nat kustgebied dat in de loop der eeuwen voor landbouw was gebruikt. Talrijke kleine dorpsgemeenschappen bezaten er agrarische gronden en van industrialisatie of verstedelijking was geen sprake. Een bijzondere eigenschap was echter de unieke ligging, pal naast het westerse Hongkong. Dat was in die tijd nog een kroonkolonie van Groot Brittanie en de voornaamste economische verbinding van China met de rest van de wereld. Na het tijdperk van übercommunist Mao, wilden (=moesten) de nieuwe machthebbers, onder leiding van Deng Xiaoping, het land uit het slop halen met grote hervormingen. Onder de noemer ‘open deur politiek’ stelde men een aantal speciale economische zones in, waar de regels wat losser waren en kapitalistische invloeden gedoogd werden. De handel moest ruimte krijgen en dat bleek een goed idee. In 1979 werd een plattelandsgebied met 300.000 verspreid wonende inwoners tot de geplande stad Shenzhen stad benoemd en een jaartje later tot speciale economische zone. De handel tussen Hongkong en de meegaande buurvrouw nam een grote vlucht en toen Hongkong in 1997 weer onderdeel van China werd was het hek helemaal van de dam. Shenzhen groeide in alle opzichten zo hard, dat de stad internationale bekendheid verwierf als de ‘instant city’.

De geplande stad

Shenzhen is in veel opzichten het prototype van de geplande stad. Mooi benoemt starchitect Rem Koolhaas in zijn dikke pil ‘The Great Leap Forward’, Shenzhen als het ‘tabula rasa urban prototype’. De tabula rasa, het onbeschreven blad, is terminologie die ook veel in samenhang met Almere wordt gebruikt, dat immers helemaal op de tekentafel is ontstaan. De grote sprong voorwaarts is overigens best een pikante titel voor het boek, want het verwijst naar Mao’s eerste vijfjarenplan van 1958, dat een desastreuze afloop kende. Voor Shenzhen geldt het omgekeerde en in China wordt Shenzhen werkelijk als prototype voor de moderne stad gezien en men spreekt van ‘het wonder’ van Shenzhen. Veel Chinezen zijn trots op het succes en gaan er prat op dat ze wonen in de modernistische Parelrivier delta, verantwoordelijk voor grofweg een vijfde van de economie van het enorme China.

Snuffelen

Het kan nooit kwaad om je als ambitieuze stad te verbinden met een succesvolle grote zus. Dat moet wel iets moois opleveren. Daar merken we als burgers nog weinig van. Dat is helemaal niet gek, sterker nog: het is eigenlijk heel goed. Want wil je met Chinezen gaan samenwerken, dan moeten eerst de nodige officiële instanties uitgebreid aan elkaar gesnuffeld hebben. Chinezen zijn heel succesvol in het verkopen van hun waren, maar tonen zich minder toegankelijk voor samenwerking en bestedingen. Of dit nu producten, diensten of kennis betreft maakt niet uit. Voor wederkerigheid zijn wegbereiders nodig en een feit is: ondernemers die meereizen met een overheidsdelegatie hebben veel grotere kansen. Een andere gevoerde tactiek is die van nationale samenwerking. Door het verschil in schaalgrootte is het zelfs een noodzaak. Een stad als Almere mag in Nederland dan wel enige indruk maken, in China zijn we niemand. Daarom verrichten we onze toenaderingspoging in het gezelschap van Amsterdam en Eindhoven en onder begeleiding van het Ministerie van Economische Zaken. Zo komen dus tegelijk een Smart City, een Brainport en een New Town op audiëntie en dat zal indruk maken. En dat bleek het prompt te doen toen een Shenzhen delegatie hier een presentatie van de vier partijen kreeg en ze Almere het meest interessant bleken te vinden. Met de door de gemeenteraad gefourneerde 1,5 ton per jaar in 2013 en 2014 zitten we voor een prikkie op de eerste rij, want niet alleen komen we in contact met de juiste mensen, ook maken we deel uit van de landelijke voorhoede. Goed gedaan Almere, goed gedaan.

Almere speelt een rol op het wereldtoneel

New Town

‘Het is wel leuk, maar voor de lol doen we het niet’, is de heersende mening ten stadhuize. Dat is prijzenswaardig, maar wat de verbintenis met Shenzhen ons kan brengen is natuurlijk wel dé vraag. En we zijn wereldwijd zeker niet de enige die toenadering zoekt. Shenzhen heeft meer dan twintig partnersteden en er zijn er bij die iets indrukwekkender zijn dan Almere. Zoals Houston,  Frankfurt, Brisbane, Barcelona en Turijn. Daar zitten twee kanten aan. Enerzijds vraag je je af of we überhaupt wel gezien worden naast zulke sterke concurrenten. Maar anderszijds: als die grote steden er brood in zien, zijn we kennelijk niet zo dom bezig. We tonen er in elk geval onze ambitie mee en het is zeker iets om trots op te zijn. Opvallend is dat wij bij een bijeenkomst waarvoor Shenzhen al haar partnersteden had uitgenodigd op de vierde plaats aan tafel zaten, boven Houston en Frankfurt. De tafelschikking is een dingetje in China, hoe dichter bij de gastheer, hoe belangrijker je gevonden wordt. Kennelijk waardeert men ons dus hoog. Weliswaar in samenhang met Amsterdam, maar dan nog! Mogelijk komt het doordat wij wel degelijk een unieke verbindende eigenschap hebben. We zijn immers een door-en-door geplande stad en daarenboven een international geziene New Town. We hebben er in Almere zelfs hét erkende instituut voor: het International New Town Instituut INTI. INTI organiseerde (mede) al enkele studieprojecten en op haar website vind je heel wat informatie. Wie de moeite neemt zich door de kakofonische vormgeving van hun site heen te worstelen, wordt niet teleurgesteld: we spelen een rol op het wereldtoneel.

Chinezen vinden Rome maar een lelijke stad met al die oude gebouwen

Bestuurlijke opbrengst

Het is zeker niet ondenkbaar dat we als burger al wat gaan merken van de kennisuitwisseling op bestuurlijk niveau. Bijvoorbeeld omdat onze bestuurders zien dat in Shenzhen keihard is vastgelegd dat ongeveer 45% van het stadsoppervlak groen moet blijven. Die gebieden zijn afgesproken, ingetekend, vastgelegd. Daar wordt gewoon niet gebouwd. Da’s wel een ander verhaal in Almere, waar je maar moet afwachten of het groen om de hoek niet ten prooi valt aan weer een economisch wenselijke inbreiding. Natuurlijk zijn in de voorbije decennia in Shenzhen talloze grondeigenaren onteigend om plaats te maken voor de stadsuitbreiding, maar woon je daar nu met uitzicht op een park, dan blijft dat ook zo. Het is evenmin ondenkbaar dat de samenwerking ook de andere kant op tot opbrengsten leidt.In Shenzhen loopt menig fietspad dood op een van de alomtegenwoordige snelwegen. En menige weg voor gemotoriseerd verkeer trouwens ook. Infrastructurele knooppunten (trein- en metrostations, vliegvelden) liggen wel eens kilometers uit elkaar. Gewoon door planologische onnadenkendheid. Daar kunnen wij, de utopische stad met het gescheiden verkeerssysteem en met onze stedenbouwkundige ervaring best een bijdrage leveren. Eerlijkheid gebied te zeggen dat dat wel een hele kluif wordt, want wie in China tot de nieuwe welvarende klasse komt te behoren, die wil beslist in een auto en niet meer op de fiets gezien worden.

Handel

Chinezen zijn gek op nieuw. Liever rijden ze in een kleine gloednieuwe auto, dan in een verschrikkelijk luxe slagschip van drie jaar oud. Naar verluid vinden veel Chinezen Rome maar een lelijke stad met al die oude gebouwen. Als dat zo is, dan zitten we gebeiteld in Almere. Geen stadshart zo spectaculair nieuw als het onze. En waarachtig, ik was met Chinezen in de Citymall en ze vinden het prachtig. En met een zakendelegatie, nota bene uit Shenzhen, aten we in Bakboord. Succesvolle, internationaal georienteerde Chinezen, overal op de wereld geweest, maar toch helemaal beduusd van de rust, de orde en netheid en van al het nieuwe in onze stad. Kleine tip nog: niet vertellen dat je hier vijf meter onder de zeespiegel zit. 

De zakenpartners willen ons graag hun producten (laten) verkopen. Maar het zijn ook burgers. Ze willen ook veel kopen. De opkomende middenklasse heeft steeds meer te besteden en toont grote bereidheid dat te doen. Bij voorkeur koopt men luxe goederen van hoge kwaliteit en die mogen dus wat kosten. Voor goede consumentenproducten ligt er in China een onvoorstelbare grote afzetmarkt. En waar beter dan in het hart van de succesvolste economische regio kun je die markt betreden? Toen ik in 2013 in mijn eentje voor zaken naar China reisde, viel mij op hoe lastig dat is. En dat was in Peking, mede dankzij de Olympische Spelen, al hartstikke internationaal. Maar de douane, de informatiedame op het vliegveld, de taxichauffeur, de receptioniste, de bell-boy, de lunchverkoper en de meeste exposanten op de beurs spraken alleen Chinees. Geen probleem als je iets wilt kopen, maar wie iets te bieden heeft moet het anders aanpakken. Hoe? Volgende keer. Dan bevragen we de gemeente over hun plannen het stokje door te geven aan het bedrijfsleven en rapporteren we over hoe onze Almeerse hogescholen, Windesheim en CAH, hun eerste contacten al hebben gelegd.