Tegendraads, opstandig en rebels: Valery Mak. Ze werd keer op keer afgewezen, en had zich kunnen onderdompelen in teleurstelling en agressie. Maar zij besloot – met angst in haar lijf, dát wel – de strijd aan te gaan tegen ‘het onrecht’ en ‘een falend onderwijssysteem’. Valery Mak is directeur van Stichting Twisted, en bereikt jaarlijks zo’n 2500 jongeren. Zij helpt hen hun leven weer op te pakken. ‘Jongeren kunnen veel méér bereiken, als ze leren groot te denken.’

Zo’n acht jaar geleden richtte Valery Mak de Stichting Twisted op, om ‘kansrijke jongeren’ hun gevoel van eigenwaarde terug te geven. Bijvoorbeeld door voortijdige schoolverlaters hun talenten te laten (her)ontdekken via theater, hiphop en dans. Met succes. Want sinds de oprichting deden al duizenden jongeren in Nederland en het buitenland mee aan sportieve en culturele projecten. Valery: ‘Voortijdige schoolverlaters zijn vaak boos, kwaad of teleurgesteld in het leven. Ze passen niet in een hokje, vallen buiten het strakke schoolsysteem, en haken op een gegeven moment gewoon af. Dat gevoel herken ik. Ik was ook zo. Maar… hoe boos, kwaad of teleurgesteld ze ook zijn, het moment dat je hen op de man af vraagt wat zij écht willen, en wat zij écht leuk vinden, kan het begin zijn van de verandering in hun leven.’ Valery weet waarover zij praat: ‘Als iémand een boze, recalcitrante probleemjongere was, dan was ik dat wel!’ Hoe anders is deze vrolijke spraakwaterval vandaag de dag. De logische vraag is: hoe kwam bij haar die verandering?

Als iémand een boze, recalcitrante probleemjongere was, dan was ik dat wel…

We hadden vrijwel niets

Om Valery Mak te begrijpen gaan we terug naar haar jeugd. Ze was een jaar of tien toen haar moeder besloot te scheiden en opnieuw te beginnen. ‘In Muziekwijk hadden we tijdelijk een kamer in een rijtjeshuis, in onderhuur,’ vertelt Valery. ‘We hadden vrijwel niets.’ Haar moeder had een parttime baan bij de gemeente, en probeerde wat extra geld in het laatje te brengen door in de weekenden sieraden en damestasjes te verkopen. ‘Ze werkte meer dan fulltime om voor ons de eindjes aan elkaar te knopen. Ik denk dat ik mijn doorzettingsvermogen van haar heb.’

Ineens was zij niet meer welkom…

Haar schoolcarrière verliep verre van vlekkeloos. ‘Ik kon niet meekomen in de klas,’ zegt ze. ‘Ik was dyslectisch en had vast ook ADHD, als die diagnose er toen was geweest.’ Leren lezen bleek een enorme opgave. En het schoolsysteem had er volstrekt geen passend antwoord op. Weggemoffeld achter een kast in het leslokaal bladerde zij in stripboeken, terwijl de rest van de klas uit leesboeken leerde lezen. Spraakwaterval Valery valt even stil. ‘Ja, nu ik de herinnering ophaal, merk ik dat ’t mij wel wat doet. Nog steeds.’ Bij elke nieuwe toets gierden de zenuwen door haar keel. ‘Het blokkeerde me. En dan die Citotoets op m’n twaalfde: dat was dus een héél groot ding! Ik had black-outs en verprutste het. Totaal.’ Met een indringende blik: ‘In mijn leven heb ik tot drie keer toe te horen gekregen dat ik speciaal onderwijs nodig had.’ Wat doet zoiets met een kind? ‘Ik had geen zelfvertrouwen. En het maakte me boos.’ Ze voelde zich een buitenbeentje. ‘Zo’n Cito is niks meer dan een momentopname. Maar ouders en leraren hangen er zóveel aan op! Al mijn vriendinnetjes gingen naar de normale school, ik moest naar de ZMLK-school.’ Eén van de gevolgen? Sommige ouders van haar vriendinnetjes besloten plotseling dat Valery bij hen thuis niet meer welkom was…

Ik raakte vaak verzeild in vechtpartijen

Na de basisschool ging Valery naar De Wissel in Hilversum. ’Ik zat in de klas bij gehandicapte en zeer moeilijk opvoedbare kinderen. Ik voelde me niet gezien, en de hele situatie maakte me agressief. Gelukkig ontdekte een leraar al gauw, dat ik daar niet op mijn plek zat.’ Onder meer deze ervaring heeft ervoor gezorgd, dat zij zich makkelijk kan inleven in anderen. ‘Zo jammer,’ zegt ze, ‘dat hokjesdenken. En de overtuiging dat jongeren zich gaan gedragen naar wat er van hen verwacht wordt. Terwijl ze juist veel méér kunnen bereiken, als ze groot denken.’ Ze mocht naar een middelbare school in Almere. ‘Ik kwam altijd op voor de zwakkeren. Ik kan slecht tegen onrecht en raakte daarom vaak verzeild in vechtpartijen.’ Haar moeder bleef haar steunen. Omdat ze zeker wist dat haar dochter potentie had. Valery: ‘Dan zei ze: Val, je hebt een kleur, je bent anders, je bent dominant, en zo maak je het jezelf niet makkelijk! Ja, ik heb het haar lastig gemaakt, terwijl zij juist zo enorm aan het knokken was.’ Toch wist Valery de knop om te zetten. Ze volgde de mbo-sportopleiding CIOS in Hilversum, en rondde in 2011 de hbo-opleiding Cultureel Maatschappelijke Vorming af in Utrecht.

Ik kan slecht tegen onrecht en kom daarom altijd op voor de zwakkeren

Als ik jou nou eens 500 euro geef

Hoewel ze pas 28 lentes telt, weet Valery als directeur kansrijke jongeren volop te inspireren. ‘Zij moeten kansen kunnen pakken, ook al hebben ze alleen maar negatieve ervaringen gehad. En dat kan alleen als andere mensen, wij dus, hen die kansen aanreiken.’ Het gaat daarbij niet in de eerste plaats om geld, vindt ze. ‘Het gaat om mensen die andere mensen helpen.’ Valery geeft jongeren letterlijk een podium. ‘Ik wil hen dezelfde kans geven die ik kreeg. Als 14-jarige hing ik veel rond bij een bushalte. Op een dag kwam er een man naar me toelopen. Hij bleek jongerenwerker René Kempenaar te zijn. Hij vroeg mij: ‘Wat wil jij? Wat wil jij met jouw leven?’ Hij vertelde een verhaal over werken met jongeren, en vroeg ook: ‘Als ik jou nou eens 500 euro geef, wat doe jij daar dan mee?’ Daar had ik zo 1-2-3 geen antwoord op, maar de vraag hield me uit mijn slaap.’ De dagen erna fietste Valery een paar keer langs het buurtcentrum in Tussen de Vaarten en gluurde stiekem naar binnen. ‘De dag dat ik daar eindelijk binnenstapte, zei René: ‘Ik wist dat je zou komen.’ Heel bizar.

Jongeren kunnen veel méér bereiken, als ze leren groot te denken

Liever zet ik mijn kracht positief in

Binnen drie weken had Valery meer dan veertig jongeren om zich heen verzameld. Ze zette hen aan het werk voor haar eerste project: Kunstbende Flevoland. ‘Ik was goed in dansen, wilde een groep formeren en dan samen een wedstrijd winnen.’ Met hulp van haar moeder maakte ze een begroting, zorgde dat iedereen een T-shirt kreeg, en werkte dag-in dag-uit aan het perfecte optreden. ‘We waren enorm gespannen toen presentator Ali B de winnaars bekend maakte. Ik had echt hoop dat we bij de eerste drie zouden zitten. Maar helaas: we werden vierde. En ik was bóós…’ De positieve sfeer van die avond sloeg vervolgens finaal om. René riep haar op het matje: ‘Besef jij wel hoe groot jouw invloed op de groep is?’ Opnieuw een eyeopener. ‘Blijkbaar kan ik mensen enthousiasmeren, en andersom. Dus liever zet ik mijn kracht positief in.’ 

Ik wil zélf een opleidings­centrum worden

Daarna nam haar leven – op het buurtcentrum – een hoge vlucht. Telkens zorgde René voor nieuwe projecten, waarin zij zich kon vastbijten, samen met andere jongeren. ‘René heeft me enorm veel geleerd. Hij heeft me ook gestimuleerd om verder te studeren. Kort voordat hij overleed, raadde hij me aan om een stichting in het leven te roepen. Als ik écht dacht dat ik verschil kon maken, zo vond hij, moest ik dat doen.’ Ze zucht. ‘Zijn droom was dezelfde als die van mij: jongeren empoweren.’ Haar werk en inzet werden opgemerkt: eerst door Viva en later zelfs door het Koningshuis. En toen burgemeester Jorritsma haar vroeg of Classick, een mix van hiphopartiesten en klassieke musici, in november 2014 mee wilde naar Shenzhen in China, regelde Valery een toer. Bij FULL, haar huidige project, begeleidt zij jongeren bij het behalen van een startkwalificatie. Stellig zegt ze: ‘FULL moet een leerwerkbedrijf worden.’ Haar gesprekspartners zijn bedrijven, onderwijsinstellingen, de gemeente en maatschappelijke organisaties als het Regionale Meld- en Coördinatiepunt voor voortijdige schoolverlaters, Vitree en het Leger des Heils. ‘Mijn ambitie? Zelf een opleidingscentrum worden!’

People. Power. Focus. Geef mensen aandacht en een doel, zodat ze hun talenten ontwikkelen

Een stoot energie

Inmiddels helpt Valery’s Stichting Twisted jaarlijks honderden jongeren om hun talent en zichzelf te (her)ontdekken. De persoonlijke erkenning kwam in 2014 met de onderscheiding van Soldaat van Oranje, voor jonge initiatiefnemers die – net als de beroemde verzetsstrijder uit de Tweede Wereldoorlog – onvervaard problemen in de samenleving te lijf gaan: ‘Ik was echt overdonderd.’ Hoewel dankbaar voor alle erkenning, moet zij nog steeds elke dag de mouwen opstropen. ‘Met mijn team doen we het voor drie dingen: het gaat allereerst om mensen, people. Die zetten wij in hun kracht: power. En als derde punt stellen wij hen een doel voor ogen: focus. Alleen geld geven is niet de oplossing voor de focus.’ En waar doet Valery het zélf voor? ‘Ik krijg een stoot energie als bijvoorbeeld een vader naar me toekomt en zegt: ‘Ik ken jullie niet, maar ik wil jullie bedanken. Mijn zoon is net twee weken met jullie aan de slag. Ik weet niet wat jullie gedaan hebben, maar ik zie eindelijk mijn zoon weer terug! Prachtig!’ En dan met tranen in haar ogen: ‘Kijk, dát raakt me.’

Ik weet niet wat jullie gedaan hebben, maar ik zie eindelijk mijn zoon weer terug…