De Oostvaardersplassen ondergaan een metamorfose. Een tijdelijke verlaging van het waterpeil moet het gebied aantrekkelijker maken voor bepaalde vogelsoorten. De karper daarentegen moet levensruimte inleveren. Gelukkig laat Staatsbosbeheer de vis niet aan zijn lot over. Een groot deel van de karpers verhuist tijdens de operatie, die ‘moeras-reset’ is gaan heten, naar een andere plek. Als bijvangst levert dat een verrijking op van het Markermeer.

In de afgelopen eeuw onderging het gebied waar Almere verrees, onvoorstelbaar veel veranderingen. Het lot van de contreien die honderden jaren lang het woeste decor vormden voor hanzeschepen, heldhaftige vissers en vernietigende stormvloeden, werd in de lente van 1918 bezegeld: de Zuiderzeewet gooide de sluizen open naar een megaproject waar waterbouwers een groot deel van de twintigste eeuw zoet mee waren. In 1932 werd de Afsluitdijk gesloten. Deze gebeurtenis had een enorme impact op de omwonenden, maar nog veel méér op het planten- en dierenleven in het gebied. De Zuiderzee was nu IJsselmeer, en de aanvoer van zoetwater door de rivieren zorgde dat er van het zoute zeewater al gauw niets meer over was. Met dat zoute water verdwenen ook de zeehond, bruinvis, haring en ansjovis uit de voormalige zee. Andere dieren, zoals paling, snoekbaars en bot wisten zich aan te passen en vonden hun eigen plekje in het nieuwe IJsselmeer.

De karper wilde niet van wijken weten

Een dier dat in deze ontwikkeling bijzondere vermelding verdient, is de karper. In alle voorbije, roerige eeuwen zwom de karper onverstoorbaar door het gebied. Kenners vermoeden dat zijn voorvader, de wilde karper, waarschijnlijk rond de tiende of elfde eeuw na Christus, via het stroomgebied van de Rijn, in het zogenaamde Aelmere terecht is gekomen. Om er tot op de dag van vandaag te blijven. Destijds was het een afgesloten meer, dat rond diezelfde tijd door een stijging van de zeespiegel werd opgeslokt door de Noordzee en verwerd tot Zuiderzee. De karper bleef. Een klein millennium later werd de Zuiderzee IJsselmeer. De karper bleef. IJsselmeer werd Flevopolder: de karper wilde van geen wijken weten en nestelde zich in de Oostvaardersplassen. Daar zwemt hij tot op de dag van vandaag in grote getalen tevreden rond. Beschermd, omdat hij in een natuurgebied leeft.

De droge zomer hielp mee

Nu wordt er opnieuw een beroep gedaan op de flexibiliteit van de vis. Het unieke karakter van de Oostvaardersplassen, waar we in eerdere edities van Lifestyle Almere uitgebreid over verhaalden, wordt mede bepaald door de aanwezigheid van vele zeldzame dieren- en plantensoorten. Om dat karakter in stand te houden, is er een reset nodig. Het plassengebied moet moerassiger worden: de rietvegetatie wordt met zo’n 500 ha uitgebreid, en dat gebeurt door onder meer het waterpeil tijdelijk omlaag te brengen. Deze operatie kreeg de naam ‘moeras-reset’ (zie kader). Boswachter en natuurkenner Hans-Erik Kuypers is nauw betrokken bij deze operatie: ´We zijn er vorig jaar oktober al mee begonnen. Dat sloot eigenlijk soepel aan op een droge zomer: de natuur hielp ons zodoende al een eind op weg met het verlagen van het waterpeil.’

 

Om het unieke

karakter in stand

te houden, is er

een reset nodig

 

Een heel andere vegetatie

Hij vervolgt: ‘In het late voorjaar, bij het stijgen van de watertemperatuur, gaan de karpers paaien. Als je in de driehoek loopt, zie je dat de karpers de ondiepe en begroeide oevers opzoeken. Daar zetten ze hun eieren af tegen het riet. Ook komt er nu al een heel andere vegetatie op dan een jaar eerder, vóór het begin van de moeras-reset. Op de drooggevallen stukken zie je bij het verlagen van het waterpeil onmiddellijk dat de moerasvegetatie de leegte invult. Op dit moment gebeurt dat vooral door moerasandijvie. Dat is erg leuk, want moerasandijvie is op Europese schaal een heel bijzondere soort. Het is een één- of tweejarige plant. Door de droogte van vorig jaar kon hij kiemen en nu, doordat we veel meer slikkige oevers krijgen, gaat hij volop bloeien. Dat levert hectares op aan vrij forse, geel oplichtende planten, die je anders alleen in kleine plukjes langs de randmeren ziet. En dat is precies het doel van de moeras-reset, het uitbreiden van de vegetatie.’ Door het verlagen van het waterpeil komen een paar vogelsoorten minder terug, vertelt Kuypers: ‘Denk aan
meerkoeten en grauwe ganzen. Maar de vogels die van
droog houden, zoals de blauwborst en de sprinkhaanzanger, nemen in aantal juist weer toe. De nieuwe omstandigheden trekken die vogels weer aan.’

Er blijft minder water over

Ook onder het wateroppervlak heeft de moeras-reset z’n impact. De karper mag zich dan als een flexibele soort hebben bewezen, ditmaal wil Staatsbosbeheer hem een handje helpen in het zeker stellen van zijn voortbestaan. Een groot deel van de karperpopulatie uit de Oostvaardersplassen verhuist naar het Markermeer. Daar hebben de vissen meer open water tot hun beschikking dan in het moerasgebied van de Oostvaardersplassen. Kuypers is nauw betrokken bij de aanstaande verhuizing en vertelt hoe dat in zijn werk gaat: ‘In het kader van de moeras-reset brengen we het waterpeil omlaag. Dat betekent simpelweg dat er minder water overblijft voor de karpers die er nu zijn. De karpers die we afgelopen jaar bij wijze van proef hebben uitgezet in het Markermeer, zijn een jaar later nog steeds grotendeels op het Markermeer, zoals blijkt uit onderzoek met zenders dat door Sportvisserij Nederland is uitgevoerd.’

We verhuizen ze over de weg

‘De karpers hebben in het Markermeer een prima leefgebied. Dat betekent dat we ze ook in de toekomst na het uitvangen over de Oostvaardersdijk heen in het Markermeer over kunnen zetten. In de buurt van de Oostvaardersdijk bij Almere, in de Grote Plas, graven we een zogenaamde ‘vangput’. Dat is een diepere put waar de karpers, als het waterpeil daalt, naartoe zullen gaan: dat is op dat moment namelijk het diepste deel van de Oostvaardersplassen. Daar kunnen we een deel van de karpers uitvangen, met een groot net. We rijden ze vervolgens over de beheerweg naar de Oostvaardersdijk en laten ze dan vrij in het Markermeer. De achterblijvende karpers zorgen dat de soort voor de Oostvaardersplassen behouden blijft’

 

 

Een half miljoen eitjes: één karper

De karper speelt een belangrijke rol in het ecosysteem, legt Kuypers uit: ‘Je moet je voorstellen dat één karper zo’n 500.000 eitjes afzet. Van al die eitjes zal, in een stabiele populatie, één eitje uitgroeien tot een volwassen karper. De meeste eitjes en jonge visjes worden opgegeten, onder meer door roofvissen, vogels, kikkers en libellelarven. Daardoor vormen ze een soort stapelvoedsel in het systeem. Dan houd je de grote karpers over die de dans ontspringen, maar… we hebben een grote aalscholverkolonie in de Oostvaardersplassen en die eet weer de jongvolwassen karper op. Maar ook vossen verorberen graag een karper: daar krijgen we regelmatig foto’s van. Ze lopen langs de oevers, op zoek naar paaiende karpers. En voor de karpers die ook dié dans ontspringen, dreigt een fouragerende zeearend. Kortom, als voedsel alleen al is de karper onmisbaar in het systeem.’

Ze zijn méér dan welkom

De moeras-reset mag dan primair bedoeld zijn om de leefomgeving van allerlei vogelsoorten te verbeteren in de Oostvaardersplassen, ook de overkant van de Oostvaardersdijk vaart er, bij wijze van bijvangst, wél bij. Volgens Kuypers is het Markermeer op dit moment vrij arm aan vis, waardoor de komst van de Oostvaardersplassen-karpers ook vanuit dat oogpunt bezien welkom is: ‘Ik denk dat ze ook daar als stapelvoedsel gaan dienen en daarmee wat meer voedselrijkheid meebrengen. Het vogelleven zal er daarom baat bij hebben.’