Wat gebeurt er met jouw geld en bezittingen als je er niet meer bent? Het is misschien niet het leukste onderwerp om bij stil te staan, maar een testament kan een hoop ellende voorkomen. Verder is het handig om te weten, waar je op moet letten als je zélf een erfenis krijgt. 

Een erfenis is niet per definitie goed nieuws. Als erfgenaam erf je namelijk niet alleen de bezittingen, maar ben je ook aansprakelijk voor de schulden van de erflater. En als de schulden in de nalatenschap hoger zijn dan de bezittingen, moet je de resterende verplichtingen zelfs met eigen geld afbetalen. ‘Om dat te voor-komen kun je in zo’n geval aangeven, dat je de erfenis niet wilt aanvaarden,’ vertelt notaris Maarten Prinsze van Prinsze Notariaat. 

Aanvaarden of verwerpen

‘Als erfgenaam heb je drie mogelijkheden,’ zegt hij. ‘Ten eerste kun je de erfenis zuiver aanvaarden. Dat moet je eigenlijk alleen maar doen, als je weet hoe de nalatenschap in elkaar zit. Als je op voorhand al weet dat je niets met de erfenis te maken wilt hebben, dan kun je ervoor kiezen om de nalatenschap te verwerpen. Je bent dan niet verantwoordelijk voor de nalatenschap en je wordt ook niet betrokken bij de afwikkeling ervan.’ Heb je kinderen, realiseer je dan dat zij door de verwerping in jouw plaats treden. Wil je dat voorkomen, dan moet er ook namens jouw kinderen een verwerping geregeld worden.

Eerst duidelijkheid

‘De tussenvorm is dat je de erfenis beneficiair aanvaardt,’ zegt Prinsze. ‘Dit betekent dat je de nalatenschap accepteert onder voorbehoud van de boedelbeschrijving. Blijkt het saldo negatief, dan ben je – in tegenstelling tot een zuivere aanvaarding – niet aansprakelijk voor de schulden van de erflater. Als je eerst duidelijkheid wilt over de nalatenschap, kun je het beste voor deze optie kiezen.’

Betere bescherming

Sinds 1 september 2016 worden erfgenamen overigens beter beschermd tegen onverwachte schulden van de erflater. Mocht je na die datum een erfenis zuiver hebben aanvaard, en plotseling toch worden geconfronteerd met een onverwachte schuldeiser, dan kun je binnen drie maanden naar de kantonrechter om de erfenis alsnog beneficiair te aanvaarden. Voor die tijd moest je als erfgenaam ook voorzichtig zijn als je alvast wat spullen meenam uit het huis van de overledene. Dat kon namelijk automatisch leiden tot het zuiver aanvaarden van een erfenis. Dat is nu veranderd. ‘Sinds 1 september leiden alleen handelingen die nadelig zijn voor schuldeisers nog tot zuivere aanvaarding,’ zegt Prinsze. ‘Spullen met alleen emotionele waarde kun je dus meenemen. Bij spullen die een economische waarde kunnen hebben – hoe klein ook – blijft voorzichtigheid geboden.’ 

Als het niet in harmonie lukt…

Alle erfgenamen hebben gezamenlijk de taak de nalatenschap te vereffenen. Pas als alle schulden van de nalatenschap zijn voldaan, kan de erfenis worden verdeeld. Daarvoor is instemming nodig van alle erfgenamen. ‘Vaak zie je dat men een volmacht geeft aan één erfgenaam, om alles te regelen. Maar als er ruzie is in de familie, dan kan dat problemen opleveren,’ zegt Mirjam Haverkort, advocaat bij De Haan Advocaten. ‘Op het moment dat een nalatenschap openvalt, komen er vaak veel emoties vrij. En als het gaat om geld, is emotie een slechte raadgever. Dat leidt er soms toe dat het afwikkelen van een nalatenschap niet lukt.’

Eerst rond de tafel

Is er onderling onvoldoende vertrouwen, dan kan een begeleider uitkomst bieden. ‘Kom je er samen niet uit, vraag dan iemand in wie iedereen vertrouwen heeft om het traject te begeleiden en sturing te geven,’ vervolgt Haverkort. ‘Lukt dat evenmin, dan biedt een erkend advocaat-mediator misschien soelaas. Ik probeer in zo’n geval eerst iedereen rond de tafel te krijgen, en het probleem in overleg op te lossen. Maar soms ontkom je er niet aan om gerechtelijke stappen te nemen.’ 

Geen garantie

Volgens Haverkort kan het vooral bij ingewikkelder nalatenschappen zinvol zijn om in een testament een executeur te benoemen. Deze maakt de nalatenschap klaar voor verdeling, zodat alle schulden conform de regels van de wet worden afgewikkeld. Daarna kan het overgebleven bedrag worden verdeeld onder de erfgenamen. Maar ook over de wijze van verdelen zijn de erfgenamen het niet altijd met elkaar eens, zegt ze. ‘Een testament kan veel onduidelijkheid voorkomen, maar is geen garantie voor een probleemloze afwikkeling. Zo kunnen er interpretatieproblemen ontstaan. Er kan een wetswijziging zijn geweest waarop het testament niet is aangepast, de samenstelling van de familie kan veranderd zijn, en soms is de bedoeling van de erflater niet helemaal helder. Blijven er problemen, dan is een advocaat die gespecialiseerd is in erfrecht noodzakelijk.’

Zonder testament

Als je overlijdt zonder dat je een testament hebt laten opmaken, bepaalt de wet wie jouw erfgenamen zijn. Eerst komen je echtgenoot of geregistreerd partner en je kinderen aan bod. Zijn die er niet, dan zijn je bloedverwanten uit de tweede groep aan de beurt: je ouders, broers en zussen. Is er ook in deze groep geen erfgenaam, dan zijn je grootouders en als laatste je overgrootouders aan de beurt. 

Allemaal evenveel

Erfgenamen in dezelfde groep hebben allemaal recht op een even groot deel van de erfenis. Voor de partner gelden aparte regels. Prinsze legt uit: ‘Ben je getrouwd of heb je een geregistreerd partnerschap? Heb je kinderen? En laat je geen testament opmaken? Dan geldt de wettelijke verdeling. Daarbij krijgt jouw partner de hele nalatenschap. Je kinderen zijn wel erfgenaam, maar zij krijgen hun erfdeel pas na het overlijden van jouw partner.’

Als het gaat om geld, is emotie een slechte raadgever

Je ex en je erfenis… 

Met een testament kun je zorgen voor aanvullingen op de wettelijke regels. Prinsze: ‘Je kunt bijvoorbeeld aangeven dat alles wat jouw kinderen erven, ook echt alleen voor hen bestemd is en niet voor hun partners, mochten ze ooit uit elkaar gaan.’ Deze zogenaamde uitsluitingsclausule komt in veel testamenten voor, en voorkomt dat de erfenis bij een eventuele echtscheiding moet worden gedeeld met de ex-partner. Haverkort voegt daaraan toe: ‘Je wilt verder ook niet dat je ex er met de erfenis vandoor gaat als je onverhoopt komt te overlijden, terwijl jullie in scheiding liggen. Ook dat is te regelen bij testament.’

Samengestelde gezinnen

‘Wanneer je hertrouwd bent en je kinderen niet goed met hun stiefouder overweg kunnen, kun je een hoop narigheid voorkomen door je wensen in een testament vast te leggen,’ stelt Prinsze. ‘Samengestelde gezinnen raad ik trouwens altijd aan een testament te maken. En ook mensen die gaan samenwonen zouden zich goed moeten laten informeren over de mogelijkheden. In een samenlevingsovereenkomst kun je bijvoorbeeld regelen dat de gemeenschappelijke goederen automatisch naar de langstlevende partner gaan. Daarnaast is het ook verstandig om na te denken, of je elkaar wilt benoemen als erfgenaam. Dat kun je alleen in een testament vastleggen.’

Bij spullen die een economische waarde kunnen hebben, blijft voorzichtigheid geboden

Grotere vrijstelling

Je kunt verder ook allerlei fiscaaltechnische planningstrajecten in een testament opnemen. Prinsze: ‘Als je geld erft, ben je erfbelasting verschuldigd. Hoeveel dat is, hangt af van je relatie tot de overledene. Zo hebben partners een veel grotere vrijstelling dan kinderen. Zeker als je wat meer vermogend bent, is het verstandig om in een testament te regelen dat je zoveel mogelijk vrijstellingen benut. Een notaris kan je hierbij adviseren.’

Als beide ouders er niet meer zijn…

Niet alleen over de nalatenschap kun je in een testament van alles vastleggen, ook over de zorg voor minderjarige kinderen worden vaak afspraken gemaakt, vertelt Haverkort. Is er geen testament, of is er in het testament niets opgenomen over de voogdij, dan beslist de rechter wie voogd wordt. ‘Daarom besluiten veel mensen om bij testament vast te leggen wie voor de kinderen gaat zorgen als beide ouders er niet meer zijn. Sinds 2015 kun je dit trouwens ook makkelijk en gratis regelen via een formulier bij de rechtbank.’

Tot een bepaalde leeftijd

Als je het belangrijk vindt dat er na jouw overlijden goed wordt omgesprongen met je vermogen zolang je kinderen minderjarig zijn, kun je dat eveneens in een testament vastleggen, vervolgt Haverkort. ‘Stel je bent gescheiden en je hebt niet de meest prettige relatie met je ex-partner. Als jij overlijdt, wordt jouw ex de wettelijk vertegenwoordiger van je kinderen, en dus van hun erfdeel. Heb je er geen vertrouwen in, dat hij of zij jouw geld goed gaat beheren, dan kun je bij testament bewind regelen. Je wijst dan iemand anders aan om het vermogen te beheren, totdat je kinderen een bepaalde leeftijd hebben bereikt.’

Een kop koffie 

Prinsze besluit met een tip. ‘Als je een huis gaat kopen, gaat samenwonen of van plan bent om te trouwen: ga eens een kop koffie drinken met een notaris. Het eerste halfuur is bijna altijd gratis. Het is echt niet zo dat de meter meteen gaat lopen. Win informatie in. Daar zijn we voor: om dingen helder te krijgen. En neem dan een gefundeerde beslissing. Dat kan ook zijn dat je besluit geen testament te laten maken. Maar dan weet je in elk geval op basis waarvan je dat hebt besloten.’