Voor de meeste mensen is geld veel méér dan een ruilmiddel: het roept sterke emoties op. Geld is macht. Een gevulde bankrekening geeft je de vrijheid om te doen wat je wilt. Geld zorgt voor een gevoel van zekerheid en comfort. Aan de andere kan geld ook leiden tot negatieve gevoelens: hebzucht, angst en afgunst. En als je geldzorgen hebt, kun je daar enorme stress van krijgen. Geld maakt niet gelukkig, zeggen ze altijd. Maar klopt dat wel?

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) doet al jaren onderzoek naar het geluk van de Nederlandse bevolking. Wij Nederlanders zijn een tevreden volkje. Gemiddeld geven we ons leven een 7.8, zo bleek uit het tweejaarlijkse rapport over de sociale staat van ons land, dat het SCP eind 2015 publiceerde. Opvallend is dat de economische crisis, die in 2008 begon, weinig effect had op ons geluksgevoel. Na 2008 daalde het geluksgevoel in Nederland weliswaar een fractie, maar inmiddels geven we ons leven weer een hoger cijfer dan in 2005.

Zevende plaats

Op de ranglijst van de Verenigde Naties, met daarop de gelukkigste landen ter wereld, eindigde Nederland vorig jaar als zevende. In deze World Happiness Index tellen naast het bbp (bruto binnenlands product) per hoofd van de bevolking ook sociale voorzieningen, levensverwachting, vertrouwen, vrijgevigheid en vrijheid om beslissingen te maken mee. Bovenaan de lijst prijkt Zwitserland, gevolgd door IJsland, Denemarken en Noorwegen. Landen rond de evenaar komen in de top-20 niet voor, op de Verenigde Arabische Emiraten na. En de twintig minst gelukkige landen? Die liggen vooral in Afrika.  

Geld maakt gelukkig, tot op zekere hoogte

Mensen in rijke landen zijn gemiddeld gelukkiger dan mensen in arme landen. Dat zal niemand verbazen. Toch blijkt uit diverse onderzoeken dat geld slechts tot op zekere hoogte gelukkig maakt: er zit een grens aan dat geluk. Zodra je eerste levensbehoeften grondig zijn vervuld, maakt extra geld niet extra blij. Dat concludeerde de Israëlische psycholoog en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman op basis van interviews met 450 duizend Amerikanen tijdens de crisisjaren van 2008-2009. Het plafond van je geluksgevoel bereik je met een jaarinkomen van 58.000 euro. Van alles wat je daarboven verdient, kun je wel tevredener worden, maar het maakt niet extra gelukkig, zo concludeert de onderzoeker.

Tijdelijk geluk

Van extra geld worden we wel blij, maar dat gevoel is maar tijdelijk. Een nieuwe aankoop, waar je misschien maandenlang voor hebt gespaard, kan je geluksgevoel een enorme boost geven. Toch blijkt uit meerdere onderzoeken dat dat blije gevoel vrij snel weer verdwijnt. Die nieuwe telefoon, die supersnelle laptop of die fantastische auto die je zo graag wilde hebben, maken al snel deel uit van je dagelijkse leven. En daardoor vergeet je al gauw hoe gelukkig je er aanvankelijk mee was. Ook het winnen van de loterij blijkt niet veel bij te dragen aan het geluksgevoel. De kick van het winnen van de hoofdprijs is na een aantal maanden namelijk echt wel voorbij. Dan treedt gewenning op en hebben winnaars hun uitgavenpatroon aangepast aan de nieuwe situatie. 

1800 mensen melden zich jaarlijks aan voor schuldhulpverlening bij PLANgroep in Almere

Dit maakt wél gelukkig…

Waar je vooral gelukkig van wordt, is geld uitgeven aan ervaringen, zo blijkt onder meer uit een onderzoek van de universiteit van Colorado. Activiteiten als een vakantie of een gezellig uitstapje met de hele familie zorgen voor herinneringen. Ook als die reis of dat dagje uit allang voorbij is, denk je er vaak nog met plezier aan terug. Geld weggeven geeft nog het meeste geluk, zeggen Elizabeth Dunn en Michael Norton in hun boek Happy Money. Zij analyseerden de uitgaven van ruim zeshonderd Amerikanen. De mensen die het meeste geld aan anderen uitgaven – variërend van het kopen van cadeautjes tot het doneren aan goede doelen – bleken zich gelukkiger te voelen dan personen die het geld vooral aan zichzelf besteedden.

Meer grip op geld

Het bezitten van steeds meer geld maakt dus niet gelukkig. Grip op geld daarentegen wél, stelt het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud). Weten hoeveel geld er binnenkomt, hoeveel eruit gaat, en zorgen dat de inkomsten en uitgaven met elkaar in balans zijn: het kan grote financiële problemen voorkomen. Het Nibud merkt dat steeds meer Nederlanders moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Eind vorig jaar hadden twee op de vijf huishoudens betalingsachterstanden. Bij één op de vijf huishoudens waren de achterstanden zelfs zo ernstig dat er sprake was van betalingsproblemen. Hierdoor konden deze mensen regelmatig niet pinnen, hadden ze te maken met loonbeslag of met afsluiting van de energie wegens wanbetaling. 

Financiële problemen

‘De gemiddelde schuldenlast in Nederland bedraagt 38.000 euro,’ vertelt Ellen Karstens, regiocoördinator bij PLANgroep. Deze organisatie voert in ruim zestig gemeenten de schuldhulpverlening uit, ook in Almere. Mensen kunnen bij PLANgroep terecht als ze problemen hebben om rond te komen of als ze schulden hebben waaruit ze zelf geen uitweg meer zien. Geldproblemen ontstaan zeker niet alleen door overbesteding, vaak ontstaan ze ook buiten iemands schuld om, zegt Ellen: ‘Wanneer je bijvoorbeeld je baan verliest en je partner daarna ook werkloos wordt, dan doemen er al snel problemen op. De vaste lasten blijven immers gewoon doorlopen. Daarnaast merken wij de laatste tijd dat mensen steeds vaker in de problemen komen door de stijgende zorg- en huurkosten.’ 

Na 3 jaar met een schone lei beginnen is pittig maar haalbaar

Veel echtscheidingen

Almere kent nog een aantal specifieke problemen. In onze stad staan relatief veel woningen ‘onder water’: de hypotheekschuld is groter dan de waarde van het huis. Dit komt onder meer door de daling van de huizenprijzen. Maar ook vanwege het feit dat je tot een paar jaar geleden nog moeiteloos 110% van de aankoopprijs van je nieuwe woning kon financieren. Daar komt bij dat het aantal echtscheidingen in Almere tamelijk hoog is. Als huiseigenaren van een huis met onderwaarde hun woning moeten verkopen, blijven ze zitten met een restschuld. Dat kan tot flinke financiële problemen leiden. Verder kent Almere ook een relatief hoge werkloosheid. In de top-10 van gemeenten met de hoogste werkloosheidspercentages staat Almere op de derde plaats, na Rotterdam en Den Haag.

Soms zijn een paar praktische adviezen al genoeg

Bij PLANgroep in Almere melden zich jaarlijks zo’n 1800 mensen aan voor schuldhulpverlening. En dat is nog maar een klein gedeelte van de Almeerders met financiële problemen. Ellen: ‘Wij zien helaas lang niet iedereen. Mensen wachten meestal een tijd voordat ze bij ons aankloppen. Dat is jammer, want hoe langer iemand wacht, hoe hoger de problemen zich opstapelen.’ Wie geldzorgen heeft, kan er dus het beste zo vroeg mogelijk bij zijn, benadrukt ze. ‘Natuurlijk is dat niet makkelijk, de schaamte is hoog. Maar soms zijn een paar praktische adviezen al genoeg om iemand weer op weg te helpen. Wanneer er bijvoorbeeld problemen dreigen bij het betalen van de hypotheek, kan het verstandig zijn om contact op te nemen met de bank. Ook is het een goed idee om te checken of je misschien hier en daar dubbel verzekerd bent. Wij kunnen mensen tips geven waaraan ze zelf wellicht nog niet hadden gedacht.’ 

Wijkteams

Mensen die schulden hebben of in financiële problemen dreigen te raken, kunnen in  Almere bij verschillende instanties terecht. Ellen: ‘Zo zijn er over de hele stad verspreid wijkteams die administratieve spreekuren organiseren. Hier zitten mensen die je kunnen helpen met allerlei administratieve zaken, zoals het invullen van formulieren, of bij het aanvragen van een DigiD of een uitkering.’

In kaart brengen

‘Veel mensen met betalingsproblemen zijn het overzicht over hun financiën kwijt,’ gaat Ellen verder. ‘Ze zijn bang voor de deurwaarder, maken hun post niet meer open. Maar daardoor wordt het probleem alleen maar groter. Het is dus belangrijk om eerst de financiële situatie in kaart te brengen. Daar kunnen wij mee helpen, samen met andere hulp- en dienstverlenende instellingen zoals maatschappelijk werk en Humanitas.’

Schone lei

Soms blijken de schulden zo hoog opgelopen dat een schuldsaneringstraject nog de enige mogelijkheid is. In dat geval bekijkt een schuldhulpverlener van PLANgroep hoeveel schuld er is en hoeveel er kan worden afgelost. De schuldeisers krijgen een betalingsvoorstel voor terugbetaling van een deel van de schuld. Meestal moet het bedrag in een periode van drie jaar worden afgelost. Ellen: ‘Dat is een heel pittig traject, maar als het lukt zijn mensen aan het eind van die periode schuldenvrij en kunnen ze met een schone lei beginnen.’